De waarheid over maagzweren bij varkens: wat je moet weten
Dr. Juan Peralvo is afgestudeerd als dierenarts en heeft een doctoraat in veterinaire en dierwetenschappen aan de Universiteit van Kopenhagen behaald. Hij is al anderhalf jaar werkzaam bij Trouw Nutrition Latijns-Amerika als nutritionist. Zijn voornaamste focus ligt op onderzoek naar darmgezondheid bij biggen, met name op het gebied van maagzweren. Hij heeft al diverse wetenschappelijke publicaties over dit onderwerp op zijn naam staan.
[Liever luisteren of kijken naar het Engelse filmpje? Klik dan hier]
Maagzweren worden vaak geassocieerd met vleesvarkens, maar recent onderzoek toont aan dat de eerste schade al veel eerder zichtbaar is. Het blijkt dat zeugen en jonge biggen ook bijzonder vatbaar zijn voor deze aandoening.
Hoe ontwikkelen maagzweren zich in biggen?
“Om uit te leggen wat maagzweren zijn, is het belangrijk om te begrijpen hoe de maag anatomisch gepositioneerd is in de big,” zegt Dr. Peralvo. “Maagzweren komen voor in de pars oesophagus, het bovenste deel van de maag (nr. 4 op onderstaande afbeeling), wat een gebied is met een ander type weefsel dan de rest van de maag omdat het niet de mogelijkheid heeft om mucus te secreteren. Daardoor is dit gebied niet beschermd tegen zuren en enzymes die in de maaginhoud aanwezig zijn.”
Zowel in de stal als in het wild worden varkens blootgesteld aan een gevarieerd eetpatroon in de dag en een scala aan voergrondstoffen. Dit stelt hen in staat om verschillende pH-lagen te vormen in de maag. Hoe grover het voer, hoe meer uitgesproken deze lagen zullen zijn. Op de onderste laag is de pH het laagst. Naarmate je hoger in de maag komt, stijgt de pH van de maaginhoud geleidelijk. Echter bij gekorreld voer met een fijne deeltjesgrootte (<500µm), wordt de vorming van deze pH lagen verstoord. De kans op maagzweren neemt toe naarmate de maaginhoud vloeibaarder wordt. Deze verhoogde fluïditeit van de maaginhoud, zorgt ervoor dat maagzuur en maagenzymes die onderaan de maag vrijgesteld worden, makkelijker naar boven kunnen migreren en in contact komen met de pars oesophagus, wat op termijn het weefsel zal belasten en de ontwikkeling van laesies en vervolgens zweren zal veroorzaken. Het is echter belangrijk om te verduidelijken dat naarmate de fluïditeit van de maaginhoud toeneemt, de maag pH stijgt door het bufferend effect van de bovenste lagen in de maag.
De 4 bovenstaande afbeeldingen van de pars oesophagus tonen de verschillende fases van de ontwikkeling van een maagzweer:
- Gezond – mooi, wit blinkend epitheelweefsel
- Verhoorning – karakteristieke verdikking en gelige kleuring die veroorzaakt wordt door maagzuur, aanwezigheid van enzymes en de terugvloei van galzuur
- Erosies – eens er verhoorning heeft plaatsgevonden en de belasting blijft duren, zullen laesies verschijnen. Deze worden erosies genoemd, wanneer de submucosa laag aangetast wordt
- Zweren – wanneer de maaginhoud niet verandert, zullen na verloop van tijd de erosies veranderen in zweren. Deze foto toont een ernstige maagzweer (bloed werd weggewassen tijdens het autopsieproces)
- Littekens – als het voedingspatroon/de deeltjesgrootte van het voer veranderd is en het probleem opgelost wordt, zal het varken nog steeds littekens hebben. Het pars oesophagusweefsel zal volledig eroderen en verdwijnen uit de maag, en de originele opening tussen de slokdarm en de maag zal verkleinen waardoor het voor het varken moeilijker wordt om voer op te nemen.
De impact van maagzweren op de productiviteit van biggen en zeugen
“Studies hebben aangetoond dat ongeveer 5% van de plotse sterfte bij zeugen veroorzaakt wordt door maagzweren. Dit komt door de manier waarop we zeugen voeren in een conventioneel productiesysteem,” legt dr. Peralvo uit. “We voeren zeugen beperkt – 1 a 2 keer per dag. Daardoor zijn er lange periodes waarop de zeug een lege maag heeft wat een verhoogde blootstelling aan maagzuur en enzymatische activiteit in de maag met zich meebrengt en kan resulteren in een verhoogd risico voor maagzweren, dit heeft zeker invloed op de productiviteit van de zeugen.”
Deense studies hebben aangetoond dat vleesvarkens een reductie in dagelijkse groei hebben als ze last hebben van ernstige maagzweren, verliezen kunnen hierbij oplopen tot 200 g die de varkens niet konden goedmaken later in de vleesvarkensfase. Dit verlies wordt veroorzaakt door een verlaagde voeropname en een veranderd voedingsgedrag bij varkens met erstige maagzweren.
“Er is ook de perceptie bij consumenten dat maagzweren een probleem zijn voor het dierenwelzijn” zegt hij. “Als varkenshouder moeten we maagzweren in ernstig nemen omdat onze doelstelling niet enkel is om kwalitatief vlees te produceren, maar ook om dit op een verantwoorde manier te doen.”
Welke bedrijven hebben het meest last van maagzweren?
Dit is een belangrijke vraag, want het is een ernstig misverstand dat maagzweren enkel een probleem zijn in conventionele moderne bedrijven. Onderzoek heeft aangetoond dat ook zeugen en biggen in biobedrijven last hebben van maagzweren.
Daarnaast zijn er ook berichten van wilde varkens in Europa, Amerika en Afrika met maagzweren, want de anatomie is hetzelfde voor deze dieren. Maagzweren zijn niet enkel het gevolg van de anatomie van het varken, maar ook van het voeropnamepatroon van zeugen en biggen. Aangezien de beschikbaarheid van voer bij wilde varkens niet is toegestaan, worden lange vastenperioden ook geassocieerd met een hoger risico op maagzweren.
Is voer de belangrijkste factor voor maagzweren?
Maagzweren zijn multifactorieel. Verschillende factoren worden geassocieerd met de ontwikkeling van zweren. Deeltjesgrootte van het voer is een zeer belangrijk, echter zien we dat niet alle varkens die een fijn gemalen voer krijgen in dezelfde stal zweren zullen ontwikkelen. Er zijn dus ook dierspecifieke factoren die hier een rol in zullen spelen.
Dr. Peralvo’s doctoraatsproject toonde aan dat kleine biggen – onder 1.1 kg geboortegewicht – 2.1 keer meer kans hebben op het ontwikkelen van maagzweren.
Dit gebeurt omdat deze biggen meestal lager staan in de hiërarchie van het hok en daardoor vatbaarder zijn door algemene zwakte, deels omdat deze niet altijd onmiddellijk voer kunnen opnemen als ze honger hebben. Er zijn dus vaak langere periodes van uitvasting en bijgevolg is er een hogere kans op het ontwikkelen van maagzweren.
Een andere belangrijke factor om in acht te nemen in het ontwikkelen van maagzweren is door het uitvasten van varkens doordat er door een menselijke of mechanische fout geen voer beschikbaar is voor de dieren. Als de maag van een varken voor meer dan 12 uur leeg is, is de kans groot dat maagzweren beginnen te ontwikkelen.
Wanneer worden maagzweren meestal ontdekt of gediagnosticeerd?
Typisch is het via de dierenarts in het slachthuis dat een groep varkens met maagzweren terug gerapporteerd worden naar de varkenshouder. Dr. Peralvo’s onderzoek toont echter dat maagzweren vaak al teruggevonden kunnen worden op 10 weken leeftijd.
Mijn onderzoek toont aan dat varkens vroeg laesies ontwikkelen, op 70 dagen leeftijd heeft 35% van de biggen reeds laesies in meer of mindere mate. Dit is een van de eerste studies die aantoont dat maagzweren niet enkel een probleem zijn in de vleesvarkensstal maar ook reeds in de biggenopfok. Dit is een belangrijke ontdekking, want als we in staat zijn om te identificeren wanneer het probleem voor het eerst opduikt, dan kunnen we ook de beste strategie bepalen om maagzweren te vermijden. En dus slachthuiswaarnemingen te reduceren.
Hij geeft ook aan dat zijn onderzoeksproject over 3 jaar gespreid geweest is. Hij zag een grote spreiding in voorkomen tussen de verschillende jaren bij biggen van 70 dagen oud. Het eerste jaar hadden 35% van de biggen laesies, het 2de 12 % en het 3e jaar 45%. Dit allemaal op hetzelfde commercieel bedrijf.
Het is belangrijk om te zien dat maagzweren geen opgelost vat probleem is. Het is eerder een problematiek die komt en gaat. Het gaat ook samen met management van het bedrijf. Tijdens het weekend gebeurt het dan dat een silo leeg komt of niet opgemerkt wordt dat het voersysteem niet werkt en de varkens dus meer dan 12 uur zonder voer komen te zitten. Dit is nog te vaak een oorzaak van het ontwikkelen van maagzweren.
Hoe maagzweren vermijden?
“Als nutritionist, probeer ik elke dag naar manieren om maagzweren te vermijden” geeft hij aan. “Zoals eerder vermeld, is een van de oorzaken van maagzweren een te kleine deeltjesgrootte van het voer. Toch is het belangrijk om aan te geven dat fijnere deeltjes ook soms resulteren in een verhoogde productiviteit en een lagere uitstoot van nutriënten in het milieu.
Als we de deeltjesgrootte verkleinen, vergroten we het contactoppervlak van het voer, waardoor verteringsenzymes makkelijker kunnen reageren met nutriënten in het voer. Daardoor krijgen we een hogere verteerbaarheid van het over en minder uitstoot van stikstof en mineralen in het milieu. Als nutritionist is het dus zoeken naar een evenwicht tussen een verhoogde productiviteit, maar ook een beperkt risico voor maagzweren. Onderzoek helpt ons om deze uitdaging beter aan te gaan.
Wat kan jij en jouw personeel doen:
- De zeugen en biggen goed monitoren. Als de sterfte omhoog gaat, is het belangrijk niet enkel te kijken naar typische oorzaken zoals darmen en longen, maar ook eens een autopsie te laten doen door je dierenarts om meer info te krijgen over andere zaken zoals maagzweren.
- Train jezelf en je medewerkers. De oorzaken zijn multifactorieel, maar probeer langere periodes zonder voer bij zeugen of vleesvarkens te vermijden. Daarnaast is het ook belangrijk om extra aandacht te hebben voor voerweigering tijdens stressperiodes of voerwijzigingen bij jonge biggen.
- Communiceer met je mengvoerfabrikant. Als er een probleem is met maagzweren, is het belangrijk dat ze dit ook weten. Op deze manier kunnen ze kijken of er opties zijn om de risico’s via het voer te beperken en of de deeltjesgrootte van hun voer nog optimaal is. Door slijtage en vervanging van onderdelen in de voerfabriek is het namelijk niet altijd makkelijk om het jaar rond een stabiele deeltjesgrootte te garanderen.